Odpowiedzialne wakacje nad wodą

Coraz bliżej koniec roku szkolnego – czas podsumowań, egzaminów, rozliczeń i… planów na letni odpoczynek. Gdzie? Najlepiej nad wodą! Te wakacje będą inne niż zwykle. Odpoczywać będziemy na miejscu, w Polsce – nad morzem, jeziorem, rzeką. Czy mamy jednak świadomość, że zbiorniki wodne to nie tylko miejsce ochłody w letnie upały, ale też dom dla roślin i zwierząt oraz źródło tlenu, którym oddychamy?

Zanim zaczniemy wakacje, warto przyjrzeć się 14. Celowi Zrównoważonego Rozwoju: Chronić oceany, morza i zasoby morskie oraz wykorzystywać je w sposób zrównoważony. Zachęcamy do zapoznania się ze scenariuszami, materiałami edukacyjnymi, grami i infografikami, które przygotowaliśmy na ten temat do wykorzystania w szkole.

Morze to życie

Deszcz, woda pitna, pogoda i klimat, linie brzegowe, znaczna część naszej żywności, a nawet tlen, którym oddychamy, są zależne od mórz i oceanów. Uważna ochrona tych zasobów jest kluczem do zrównoważonej przyszłości. Oceany i ekosystemy morskie to bardzo ważne źródło tlenu (około 50 procent). Ponadto regulują klimat, również w głębi kontynentu, oraz pochłaniają około 30 proc. wytwarzanego przez ludzi dwutlenku węgla i łagodzą skutki globalnego ocieplenia (więcej o zakwaszaniu oceanów znajdziecie na portalu „Nauka o Klimacie”).

Za pochłanianie CO2 morza i oceany płacą wysoką cenę. Dwutlenek węgla wchodzi w reakcję z wodą i prowadzi do podnoszenia się poziomu kwasowości oceanów, co negatywnie wpływa na wiele organizmów morskich. Dodatkowym problemem jest zaśmiecanie mórz i oceanów plastikiem oraz przełowienie, czyli albo łowienie zbyt albo dużej ilości ryb, albo robienie tego nieodpowiedzialnie – na przykład w nieodpowiednim czasie lub miejscu. Skutkuje to umieraniem wielu osobników roślin i zwierząt oraz wymieraniem całych gatunków, które żyją w słonej wodzie. Nie bez znaczenia dla kondycji mórz, oceanów i ich mieszkańców jest również podwyższanie się globalnej temperatury. Cieplejsza woda i zbyt mała ilość tlenu w wodzie (często spowodowana działalnością człowieka) powoduje m.in. wymieranie raf koralowych, a wraz nimi wielu zwierząt i roślin. Tym samym różnorodność biologiczna i morskie ekosystemy zostają zaburzone (dlaczego ważna jest różnorodność biologiczna, dowiesz się z materiału „Gdy kończy się bioróżnorodność”).

Nie zapominajmy o rzekach i jeziorach

Jak pisze Koalicja Ratujmy Rzeki, nie bez powodu wszystkie wielkie cywilizacje powstawały w okolicy rzek. Regiony nadrzeczne są idealne dla rolnictwa ze względu na żyzne gleby i dostęp do wody. Oprócz tego dodatkowe pożywienie dla zasiedlających nadrzeczne tereny ludzi stanowią ryby. Co więcej, rzeki i otaczające je mokradła usuwają zanieczyszczenia środowiska i to one, zanim ludzie zaczęli budować oczyszczalnie, oczyszczały naszą wodę, aby była zdatna do picia.

Po rewizji polityki środowiskowej poszczególnych krajów Unii Europejskiej na początku 2017 roku, Komisja Europejska stwierdziła, że poprawa sytuacji polskich rzek jest jednym z najważniejszych wyzwań naszego kraju. Powszechnie stosowana regulacja rzek (m.in. przez betonowanie brzegów lub dna rzeki) niszczy ich naturalne ekosystemy i pozbawia je podstawowych funkcji. Jeśli tereny nadrzeczne zostaną odcięte od zalewów rzecznych (np. poprzez budowę wałów), szybko ulegną degeneracji: staną się podatne na susze i będą wymagały intensywnego nawożenia w celu utrzymania ich produktywności – piszą ratownicy rzek z Koalicji. Przerwanie ciągłości rzeki zagraża także zwierzętom i roślinom, które w niej i nad nią mieszkają. Tak samo negatywnie na wody – zarówno rzeki, ale także na morza, do których one wpadają – wpływa intensyfikacja rolnictwa.

Jak można chronić nasze wody?

ONZ w zadaniach do 2030 roku, jakie stawia przed sobą i nami, jako przed społeczeństwem, w zakresie ochrony mórz i oceanów wymienia m.in.:
– zarządzanie i ochronę morskich i przybrzeżnych ekosystemów w sposób zrównoważony, który uwzględnia potrzeby zwierząt, roślin i ich otoczenia oraz ludzi mieszkających na brzegu,
– zapobieganie i znaczne zmniejszenie poziomu wszelkich rodzajów zanieczyszczeń morza,
– wyeliminowanie nadmiernych połowów ryb, zmniejszenie obecności dwutlenku węgla w atmosferze.

Oprócz tego organizacje takie jak Koalicja Ratujmy Rzeki uświadamiają mieszkańców co do roli, jaką odgrywają wody w naszym życiu. Przygotowują także rekomendacje dla tych, którzy zarządzają rzekami i prowadzą roboty hydrotechniczne. Każdy z nas może przyczynić się do ochrony wód, m.in. poprzez wybieranie ekologicznych środków czystości, kosmetyków, żywności. Nasze wybory realnie wpływają na producentów, a ich działalność na stan naszych wód.

Uczmy, jak chronić wody

Nikt nie chce rezygnować z odpoczynku nad wodą. Dlatego, aby móc korzystać z uroków mórz i oceanów, ale też rzek i jezior przez długi czas bez szkody dla środowiska, już dzisiaj uczniowie i uczennice powinni dowiadywać się, dlaczego tak istotne jest życie pod wodą i nad wodą oraz jak je chronić, np. na:

•  GEOGRAFII: Podczas zajęć uczniowie i uczennice poznają historię rzeki Manili. Każdego roku spływa nią ponad 65 tysięcy ton odpadów, przez co już w 1990 roku uznano ją za martwą. Dowiedzą się także, jakim zagrożeniem dla naszej planety są przedmioty wyprodukowane z plastiku. Określą, jak podaż plastiku zmienia życie mieszkańców i mieszkanek globalnego Południa. Zaplanują działania, które pozwolą na ograniczenie zużycia odpadów z tworzyw sztucznych.
• JĘZYKU ANGIELSKIM: Uczniowie i uczennice zapoznają się z zagadnieniem nadmiernej eksploatacji siedlisk rybnych na świecie. Uzmysławiają sobie konsekwencje nadmiernego połowu. Dowiadują się, w jaki sposób pojedynczy człowiek może przeciwdziałać temu zjawisku, dokonując świadomych wyborów.
• JĘZYKU POLSKIM: Lekcja ma na celu utrwalenie wiadomości na temat imiesłowów przysłówkowych i przymiotnikowych. Dzięki tekstowi przygotowanemu do ćwiczeń uczniowie i uczennice poszerzą wiadomości na temat zagrożeń mórz oraz oceanów i właściwej ochrony światowych zasobów wody. Lekcja pozwoli również uświadomić sobie, jak ważną funkcję pełnią ekosystemy morskie dla mieszkańców i mieszkanek świata.
• HISTORII: Zajęcia wprowadzają do tematyki edukacji globalnej i pozwalają młodzieży zapoznać się z podstawową terminologią (np. z pojęciami: globalna Północ, globalne Południe) oraz znaczeniem wody dla rozwoju cywilizacji. Uczniowie i uczennice dowiedzą się o najstarszych cywilizacjach wielkich rzek oraz ich spuściźnie. Będą doskonalić umiejętność pracy w grupie i posługiwania się mapami.
• FIZYCE: Zestaw wraz z instrukcją stanowi gotową pomoc edukacyjną, która ma na celu wesprzeć nauczyciela i nauczycielkę lub innego dorosłego we wprowadzaniu uczniów i uczennic w świat nauk przyrodniczych, w tym fizyki. Tematem tej Edu-skrzynki jest woda – jej właściwości, sposoby pozyskiwania, znaczenie dla ludzi i przyrody.
• BIOLOGII: Uczniowie i uczennice usystematyzują swoją wiedzę na temat roli glonów w przyrodzie, a zarazem dowiedzą, w jaki sposób ilość glonów w zbiornikach wodnych jest powiązana ze zmianą klimatu i działalnością człowieka. Klasa będzie analizować informacje pochodzące ze zdjęć satelitarnych i nauczy się wyciągać z nich wnioski.
• MATEMATYCE: Gra i następująca po niej refleksja są dla uczniów i uczennic okazją do przyjrzenia się tematowi współczesnego rybołówstwa i koncepcji zrównoważonej gospodarki. Wykorzystany do tego mechanizm umożliwia prowadzenie działań na procentach i jednomianach oraz zwraca uwagę na praktyczne wykorzystanie matematyki do opisu wspomnianych zjawisk.
• INFOGRAFIKA: Czy wiecie, że w ciągu 1 godziny wyławiane jest 10 tys. ton ryb? Sprawdźcie, jak nasze codzienne wybory konsumenckie wpływają na różnorodność biologiczną.
• ZAJĘCIA TERENOWE: „Sąsiedzi śledzi, czyli co piszczy w szuwarach”: W tym materiale proponujemy zajęcia terenowe, które przybliżą uczestnikom i uczestniczkom rolę ekosystemów wodnych w środowisku przyrodniczym oraz podpowiedzą, w jaki sposób bezpiecznie penetrować akweny. Dzięki zabawie z mapą, organizacji regat małych statków oraz przemianie dzieci w płazy i gady zbudujecie pozytywny stosunek młodych ludzi do środowiska przyrodniczego.