Artykuł
Paulo Freire jest uważany za ojca pedagogiki emancypacyjnej. Z wykształcenia był prawnikiem, ale życie poświęcił edukacji. W latach 50. i 60. opracował program alfabetyzacji dorosłych. Był przekonany, że to edukacja jest kluczem do zmiany porządku społecznego bo tylko edukacja zmienia sposób w jaki ludzie postrzegają świat. Jego program alfabetyzacji zakładał równoległe uczenie alfabetu i uświadamianie ubóstwa i wykluczenia, którego ofiarą padali chłopi i rdzenni mieszkańcy Brazylii. Jego działalność miała również duże znaczenie polityczne, ponieważ analfabeci nie posiadali wtedy w Brazylii praw wyborczych (poszerzając liczbę osób piśmiennych, Freire zwiększał jednocześnie elektorat). Po puczu w 1964 musiał opuścić kraj, powrócił dopiero na początku lat 80. Za wkład w rozwój pedagogiki otrzymał ponad 40 doktoratów honoris causa, między innymi uniwersytetów z Yale, Oxfordu i Cambridge.
Sformułowane przez Freire tezy są podstawą prowadzenia programów społecznych również dzisiaj, pedagogika emancypacyjna leży u podstaw programu Place wiedzy, w ramach którego w brazylijskich favelach (dzielnicach ubóstwa) powstają centra edukacji i kultury.
Cytatów z Paulo Freire używałem kiedyś w czasie warsztatu z nauczycielami do rozpoczęcia dyskusji na temat roli nauczyciela w klasie. Poniżej kilka z nich z nadzieją, że zainspirują również Was (lub zachęcą do tego by się z nimi nie zgodzić).
Zmiana a fatalizm
Nie jestem zły na ludzi, którzy myślą w sposób pesymistyczny. Ale jest mi smutno, że stracili swoje miejsce w historii. Otacza nas wiele fatalizmu. Demobilizująca ideologia fatalizmu … która narzuca, że nie możemy zmienić rzeczywistości społecznej i kulturowej, ponieważ świat po prostu taki jest.
Rzeczywistość nie jest jednak niezmienialna. Tak się stało, że jest taka, ale równie dobrze mogłaby być zupełnie inna. I jeśli my, zwani postępowymi myślicielami, chcemy aby rzeczywistość była inna, musimy się o to starać.
Etyka w centrum naszego myślenia i działania
Nie jestem bezstronny, ani obiektywny, nie jestem też jedynie obserwatorem zdarzeń i zjawisk… to jednak nie sprawia, że mój sposób uczenia jest nieetyczny. Ktokolwiek obserwuje, zawsze robi to z określonego punktu widzenia. Nie oznacza to automatycznie, że jego punkt widzenia jest błędny. Staje się to problematyczne, gdy ktoś jest absolutnie przekonany o wyższości własnego punktu widzenia lub nie jest świadomy różnorodności perspektyw.
Uczenie to nie tylko przekazywanie wiedzy
Jeżeli poważnie podchodzimy do tego co naszym zdaniem oznacza bycie człowiekiem, uczenie nowych treści nie może być oddzielone od wychowywania uczącego się. Uczyć znaczy otwierać przestrzeń dla tworzenia wiedzy a nie przekazywać informacje. Kiedy wchodzę do klasy powinienem być otwarty na nowe pomysły, otwarty na pytania, otwarty na uczniowską ciekawość świata.
Zaufanie do edukacji
Nie ufam edukacji. Zbrodnie Holocaustu oraz wiele innych w historii zostały popełnione przez ludzi „dobrze wykształconych”.
Edukacja a konformizm
Nasz system edukacji to sposób kontrolowania umysłów i ciał młodych ludzi: uczenia ich takiego myślenia, jakiego oczekuje od nich rząd i robienia tego czego oczekują od nich inni.
Edukacja może być siłą wyzwalającą lub upupiającą. Może pomagać ludziom walczyć z nierównością i niesprawiedliwością lub utrwalać nierówność i niesprawiedliwość. Edukacja ma zawsze wymiar polityczny, nie ma złotego środka – jesteś po stronie silnych lub słabych.
Edukacja jest sposobem wpływania na świat
Jesteśmy istotami zdolnymi do obserwowania, porównywania, oceniania, wybierania, decydowania, interweniowania. Kierujemy się zasadami etyki, ale jesteśmy też zdolnymi do ich łamania.
Jako nauczyciel muszę zdawać sobie sprawę z tego, że moje działanie wymaga ode mnie określenia moich poglądów. Nie mogę zgadzać się na wszystko i ze wszystkimi. Nie mogę głosić jedynie pustych frazesów, nie stwarzając możliwości rzeczywistego działania. Ubóstwo i bogactwo nie są rezultatem przeznaczenia, a my nie możemy utwierdzać innych w przekonaniu, że zmiana sytuacji nie jest możliwa.
Edukacja jest ideologiczna
Nikt z nas nie jest bezstronny. Nie jesteśmy jedynie obserwatorami świata. Możemy być zwolennikami lub przeciwnikami zmian. Nie powinniśmy jednak ukrywać naszych poglądów, ani im zaprzeczać. Nie możemy też odmawiać innym prawa do odmiennego zdania. Szacunek, którym powinniśmy darzyć naszych uczniów, wymaga od nas ujawniania tego, co myślimy. Rolą nauczyciela jest stwarzanie uczniom możliwości i respektowania ich prawa do decydowania, konfrontowania, porównywania i wyboru.
Być świadomym realności naszej obecności w świecie
Nie istniejemy dla samego istnienia. Jesteśmy powiązani z otaczającym nas światem. Musimy dostrzegać innych ludzi, bo przez ich obecność definiujemy samych siebie. Nasza samoświadomość sprawia nie tylko, że umiemy określić, kim jesteśmy i skupić się na sobie, ale także pozwala na dokonywanie ocen, podejmowanie decyzji, dawanie z siebie, wprowadzanie zmian i dążenie do spełniania marzeń. Mając pełną świadomość naszej obecności na świecie, nie możemy uciekać przed odpowiedzialnością i świadomym wpływaniem na niego.
Cytaty pochodzą z książek Paulo Freire: „Pedagogy of Hope”, „Pedagogy of the Oppressed”,” Pedagogy of Freedom”, zostały zaczerpnięte z publikacji “80:20. Development in an Unequal World”, tłumaczenie własne.
fot. CC_BY-NC-SA_paulicasantos
