Artykuł
Mówienie o zmianie klimatu jest często trudne, zwłaszcza dla nauczycieli i nauczycielek przedmiotów niezwiązanych z geografią czy fizyką. Jak w prosty sposób wytłumaczyć naszym uczniom i uczennicom takie pojęcia, jak albedo czy sprzężenie zwrotne?
Zapraszamy do zapoznania się z naszym slowniczkiem klimatycznym, który pomoże Wam wytłumaczyć pojęcia związane ze zmianą klimatu, ale również ruchami obywatelskimi działającymi na rzecz ochrony naszej planety 🙂
Alarm klimatyczny – symboliczna deklaracja polityków na każdym szczeblu (od samorządowego do międzynarodowego) uznania za priorytet działań w celu ochrony klimatu. Działania podejmowane w ramach deklaracji alarmu różnią się w zależności od zasięgu, ale najczęściej podejmowanym działaniem jest dążenie do osiągnięcia neutralności klimatycznej do danego roku . Do tej pory alarm klimatyczny ogłosiły między innymi władze Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Kanady, a w Polsce‒ Wrocławia .
Tu znajduje się treść pisma działaczy Extinction Rebellion do posłów i posłanek Sejmu RP dotyczące działań, które należy podjąć w ramach uchwały alarmu klimatycznego:
Znajdujemy się w sytuacji alarmowej.
Albedo – cecha powierzchni określająca jej zdolność do odbijania promieniowania słonecznego. Wyraża się je ułamkiem dziesiętnym od 0 do 1. Większa wartość oznacza, że dana substancja lepiej odbija promieniowanie. Tym samym, powierzchnie o niskim albedo pochłaniają więcej energii, przez co szybciej się nagrzewają. Wartość albedo można określić dla dowolnej powierzchni, na przykład dla trawnika (0,25), ludzkiej skóry (od 0,05 do 0,6), oceanu (0,06) świeżego śniegu (0,8) a nawet całych planet (Ziemia: 0,4; Wenus: 0,7).
Więcej:
Wikipedia: Albedo
Dużo więcej:
Klimat UJ: Albedo
Wikipedia: Albedo (ang.)
Dziura ozonowa – niebezpieczny dla życia ubytek w ilości ozonu O3 w górnych warstwach atmosfery. Zjawisko to zaobserwowano pod koniec lat 70. XX wieku i powiązano je z emisją do atmosfery tak zwanych freonów – substancji używanych przez człowieka do produkcji urządzeń chłodniczych i produktów w sprayu. Globalny zakaz używania freonów i innych substancji niszczących ozon atmosferyczny (w mocy od 1987 roku) skutkuje stopniową regeneracją warstwy ozonowej. Szacuje się, że warstwa ta wróci do swojego naturalnego stanu przed rokiem 2075.
Więcej:
Wikipedia: Dziura ozonowa
YouTube: Nauka. To lubię o dziurze ozonowej
Dużo więcej:
Wikipedia: Ozone depletion (ang.)
Extinction rebellion (w skrócie XR) – globalny ruch ukazujący sprzeciw wobec bierności decydentów w obliczu zmiany klimatu. Ruch stosuje metodę nieposłuszeństwa obywatelskiego, a także organizuje akcje w duchu performansu ulicznego. Współtworzą go wszystkie osoby angażujące się, biorące udział w akcjach, bez podkreślania przynależności do określonej grupy społecznej. Ruch narodził się w 2018 roku w Wielkiej Brytanii, jest inicjatywą oddolną. Podobnie jak MSK jest ruchem apartyjnym‒ nie popiera konkretnej partii politycznej, tylko ewentualnie poszczególne działania prowadzone w celu ochrony klimatu. Członkowie i członkinie ruchu zgodnie z badaniami Amerykańskiego Pokoju wierzą, że 3,5% społeczeństwa na świecie musi okazać swój sprzeciw metodą nieposłuszeństwa obywatelskiego by doprowadzić do zmian.
Postulaty Extinction Rebellion
Więcej o globalnym ruchu:
https://extinctionrebellion.uk/uk-rebellion-2020/
Więcej o ruchu w Polsce:
Znajdujemy się w sytuacji alarmowej.
Extinction Rebellion Polska (Facebook)
Globalne Południe i globalna Północ to pojęcia, które coraz częściej stosuje się na określenie krajów i rejonów geograficznych, które do niedawna określano mianem „Trzeciego i Pierwszego Świata” czy potocznie „krajami rozwijającymi się i rozwiniętymi”. Terminy „Trzeci i Pierwszy Świat” odnosiły się do zimnowojennego podziału świata na strefy wpływów na osi Wschód-Zachód i straciły obecnie na aktualności, zwłaszcza, że mogą być postrzegane jako wartościujące (w rozumieniu „pierwszy” = „lepszy”, „trzeci” = „gorszy”). W podobny sposób wartościujące może być stosowanie terminów „kraje rozwijające się i rozwinięte”, a także fakt, że w ich wydźwięku na pierwszy plan wysuwa się rozumienie rozwoju w kontekście materialnym, co nie musi stanowić punktu odniesienia dla wszystkich kultur i cywilizacji. Obecnie stosowany podział na globalną Północ i globalne Południe również jest dość umowny – globalna Północ to kraje tzw. „Zachodu” – głównie Europy i Ameryki Północnej, ale także Australia i Nowa Zelandia, które choć znajdują się na południowej półkuli, to plasują się wśród najbardziej uprzemysłowionych i rozwiniętych gospodarczo państw świata. Globalne Południe– kraje Afryki, Azji czy Ameryki Południowej, zamieszkuje z kolei większość ludności świata – ponad 2/3 wszystkich mieszkańców.
IPCC – Międzyrządowy Zespół do spraw Zmian Klimatu. Zespół naukowców i przedstawicieli rządów państw świata powołany w 1988 roku do przedstawienia obiektywnych naukowych informacji niezbędnych dla zrozumienia ryzyka i niebezpieczeństw związanych ze zmianą klimatu, a także opracowania metod ograniczenia wpływu człowieka na globalne ocieplenie. Efekty pracy zespołu co kilka lat publikowane są w raportach podsumowujących aktualny stan wiedzy na temat zmiany klimatu. Szósty raport IPCC ma zostać opublikowany w roku 2022.
Więcej:
Wikipedia: Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu
YouTube: Kasia Gandor o Raporcie
Dużo więcej:
Oficjalna strona IPCC
Klimat – Określenie typowych warunków pogodowych występujących w danym miejscu przez co najmniej 30 lat. Charakteryzuje się go na podstawie średnich wartości temperatury, ciśnienia, wilgotności, prędkości i kierunku wiatru oraz opadów. W ujęciu globalnym określa się go też jako powiązany stan atmosfery, hydrosfery, litosfery, kriosfery i biosfery. Klimat, w odróżnieniu od pogody zmienia się wolno, przez dziesiątki, tysiące, a nawet miliony lat, przez co zmiany te są trudniejsze do zaobserwowania przez człowieka. Badaniem klimatu i jego zmian zajmuje się klimatologia.
Więcej:
Encyklopedia: Klimat
Naukowy Bełkot o klimacie
Dużo więcej:
Climate (ang.)
Młodzieżowy Strajk Klimatyczny (Fridays for Future) – globalny ruch młodych osób sprzeciwiający się bierności polityków w obliczu postępującej zmiany klimatu. Główną metodą działania ruchu jest organizacja protestu w czasie lekcji szkolnych, najczęściej w piątki. Ruch jest inicjatywą oddolną z podziałem na grupy lokalne ‒ to uczniowie i uczennice sami organizują się w mniejsze grupy tworząc globalną sieć. MSK jest ruchem apartyjnym‒ nie popiera konkretnej partii politycznej. Postulaty ruchu różnią się w zależności od kraju, ale łączy je jedno: apel o natychmiastowe podjęcie kroków w celu ochrony klimatu w oparciu o aktualne stanowisko nauki. Członkowie i członkinie ruchu podkreślają, że nie dają „gotowych” rozwiązań‒ od tego są przecież politycy, a nie młodzi ludzie.
Postulaty Młodzieżowego Strajku Klimatycznego
Więcej o globalnym ruchu:
Fridays for future (ang.)
Więcej o ruchu w Polsce:
Młodzieżowy Strajk Klimatyczny
Nieposłuszeństwo obywatelskie – metoda ukazania sprzeciwu polegająca na świadomym łamaniu obowiązującego prawa (np. torowanie ruchu drogowego) w imię walki o wyższe wartości (np. ochrona klimatu). Uczestnicy i uczestniczki protestów metodą nieposłuszeństwa obywatelskiego. Metoda protestu jest jawna i pokojowa ‒ działania są podejmowane w sposób widoczny (uczestnicy nie ukrywają aktów łamania prawa), także nie nawołują do przemocy, nie robią krzywdy innym.
Panel obywatelski – zbiorowa forma podejmowania decyzji polegająca na „odzwierciedleniu” w mniejszej skali społeczeństwa na danym terytorium. Panel może być zarówno na poziomie lokalnym, jak i krajowym lub międzynarodowym. Biorą w nim udział przedstawiciele i przedstawicielki różnych grup społecznych z podziałem na płeć i wiek‒ panel to inaczej „społeczeństwo w pigułce” danego terytorium. Zamysłem panelu obywatelskiego jest zbiorowe podjęcie decyzji z uwzględnieniem wszystkich „za i przeciw”‒ wysłuchaniem argumentów wszystkich stron, także argumentacji ekspertów. Każdy i każda z nas po ukończeniu 18 roku życia może wziąć udział w panelu‒ osoby wyłaniane są losowo. Decyzja podejmowana jest metodą konsensusu‒ aż 80% osób biorących udział w panelu musi być co do niej zgodnych. Rezultat obrad panelu jest wiążący – oznacza to, że decyzja powinna zostać zrealizowana.
Pogoda – stan atmosfery ziemskiej w danym miejscu i czasie, opisany wartościami temperatury, wilgotności i ciśnienia powietrza, siły i kierunku wiatru, a także rodzajem i skalą zachmurzenia oraz opadów. Pogoda jest dynamiczna, ulega ciągłym, często trudnym do przewidzenia zmianom. W odróżnieniu od klimatu, składa się ze zjawisk krótkotrwałych, zwykle trwających od kilku minut do kilkunastu dni. Nauka zajmująca się badaniem i prognozowaniem pogody to meteorologia.
Więcej:
Wikipedia: Pogoda
Dużo więcej:
Wikipedia: Weather (ang.)
Protokół z Kioto – traktat międzynarodowy zobowiązujący do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych do poziomu niezagrażającego ziemskiemu systemowi klimatycznemu. Podpisany w 1997 roku w Kioto (Japonia) przez przedstawicieli 193 krajów (w tym Polskę). Traktat wszedł w życie w 2005 r. i jest ważny do dziś. Jest uzupełnieniem Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu.
Więcej:
Wikipedia: Protokół z Kioto
Sprzężenie zwrotne – efekt polegający na wzmocnieniu (pozytywne s. z.) lub osłabieniu (negatywne s. z.) danego zjawiska przez skutki, które to zjawisko wywołuje. W klimatologii badane są sprzężenia zwrotne składające się na zmiany klimatyczne. Na przykład: Wzrost temperatury wody w oceanie prowadzi do zmniejszenia się powierzchni lodu morskiego. Mniejsza powierzchnia lodu powoduje obniżenie albedo oceanu. Niższe albedo oceanu prowadzi do szybszego wzrostu temperatury wody.
Więcej:
Klimat z Ziemi: Sprzężenia zwrotne
Dużo więcej:
Wikipedia: Climate Change Feedback
Ślad węglowy – całkowita ilość gazów cieplarnianych wyemitowana do ziemskiej atmosfery w wyniku konkretnego działania, przeliczona na dwutlenek węgla. Przykład: Wszystkie działania potrzebne do wyprodukowania 1 kg mięsa wołowego wymagają wyemitowania równowartości około 35 kg CO2. Ślad węglowy może mieć wartość ujemną, gdy działanie prowadzi do usunięcia z atmosfery gazów cieplarnianych, na przykład przeciętne drzewo rosnąc pochłania równowartość około 15 kg CO2 rocznie. Ślad węglowy całej ludzkiej cywilizacji jest dodatni i wynosi w tej chwili około 4000 kg ekwiwalentu CO2 rocznie na osobę.
Więcej:
Wikipedia: Ślad węgowy
Dużo więcej:
Wikipedia: Carbon Footprint (ang.)
Kalkulator (ang.)
Wieloletnia zmarzlina – część skorupy ziemskiej, która pozostaje stale zamarznięta przez okres co najmniej dwóch kolejnych lat. Występuje zarówno na lądzie, jak i w dnie oceanów, w większości na półkuli północnej, na terenach Kanady, północnej Rosji, Grenlandii i Norwegii. Nazywana też „wieczną zmarzliną”, lecz nazwa ta wychodzi z użytku, ponieważ coraz częściej obserwuje się jej rozmarzanie spowodowane ocieplającym się klimatem.
Więcej:
Encyklopedia: Wieloletnia zmarzlina
Youtube: Permafrost (ang.)
Dużo więcej:
Wikipedia: Permafrost
